Szamanizm - jedno ze zjawisk charakterystycznych dla wierzeń i praktyk religijnych pierwotnych ludów zbieracko-łowieckich, myśliwskich oraz częściowo pasterskich.
Początki szamanizmu sięgają górnego paleolitu (od ok. 30 tys. do 10 tys. lat p.n.e.), a jego elementy znaleźć można u ludów obu Ameryk, Azji Południowo-Wschodniej, Oceanii i Afryki. Szamanizm występuje w wielu lokalnych odmianach, które łączy specyficzna rola szamana w kulcie.
Szaman jest najczęściej wybierany przez duchy, które dają o tym znać za pomocą wizji, snów i specjalnych znaków. Do najbardziej istotnych działań szamana należą: leczenie, wróżenie, magiczna ochrona własnej społeczności, pośrednictwo między światem ludzi i światami duchów.
Szaman prowadzi dusze zmarłych w zaświaty, pełni też funkcję kapłańską. Swe mistyczne "podróże" odbywa w odmiennych stanach świadomości, uzyskiwanych dzięki bolesnemu, trudnemu i intensywnemu treningowi ciała i umysłu, kończącemu się inicjacją, podczas której ukazuje mu się jego duch opiekuńczy (z reguły w postaci zwierzęcej). Udana inicjacja ma najczęściej cechy śmierci klinicznej albo snu związanego z pożarciem przez zwierze , lub rozczłonkowanie ciała , ktore na powrót powraca do stanu normalnego.
Wg psychologicznej interpretacji S. Grofa, szaman dzięki swemu treningowi jest zdolny do opanowania podświadomości i czerpania stąd szerszej wiedzy, niż to jest możliwe w przypadku uzyskiwania jej w świadomy sposób. Przy wprowadzaniu się w trans używa substancji halucynogennych, wykonuje ekstatyczne tańce, pogrąża się w szczególnej medytacji itp.
Światopogląd szamański jest wynikiem nałożenia się na siebie dwóch oglądów świata: uzyskanego w stanie zwykłej świadomości oraz pochodzącego z wizji i halucynacji. Zgodnie z nim świat zbudowany jest z trzech warstw: Nieba, powierzchni Ziemi oraz części podziemnej. Zamieszkuje te przestrzenie wiele widzialnych i niewidzialnych istot. Częstym wyobrażeniem w szamanizmie jest Drzewo Kosmiczne lub Góra Kosmiczna, podzielone na trzy sfery - szaman jest uznawany za tego, kto między nimi magicznie podróżuje.
Szamanizm przyjmuje koncepcję reinkarnacji, polegającą na tym, że jedna z wielu dusz człowieka (dusza główna) nie umiera po śmierci ciała, lecz zależnie od swych zdolności i dobrych lub złych czynów przebywa w zaświatach, by potem wcielić się ponownie. Współcześnie obserwuje się próby odrodzenia szamanizmu (Syberia, południowe Indie, Kanada).
Kapłan, pośrednik pomiędzy bóstwem (bogiem) a wyznawcami. Zgodnie z określeniem R. Benedicta: "depozytariusz rytuału, administrator działalności kultowej, którego autorytet wywodzi się z urzędu, który piastuje, z rytuału, którym administruje". Wg J.G. Frezera "pośrednik, który rezygnuje z prób bezpośredniego wykorzystania sił przyrody dla dobra człowieka i stara się ten cel osiągnąć zwracając się do bogów, by uczynili to, czego nie jest w stanie sam zrobić".
Kapłan jako "powołany i wyświęcony" opiera swoje stanowisko na charyzmacie i niezależnie od właściwości osobowych jest uznawany za "męża bożego". Rozwój instytucji kapłaństwa przypada zawsze na okres rodzenia się formalizacji kultu, tworzenia się doktryny religijnej i normalizacji kultu.
Na niższych szczeblach rozwoju trudno odróżnić kapłana od czarownika (szamana). Różnica ta staje się dopiero widoczna, gdy czarownik zaczyna spełniać czynności magiczne. W niektórych religiach kapłani tworzą odrębny klan, kastę, a nawet ród, np. w Izraelu godność kapłańska była dziedziczona w pokoleniu Lewi.
Kapłani są z reguły związani z określonym bóstwem, stają w służbie swojego boga. W wielkich religiach kapłani są stróżami świętego prawa, tradycji, nauczycielami wiedzy sakralnej, technik modlitewnych, a także interpretatorami doktryn teologicznych, pism uznanych za święte, etyki i prawa religijnego, jedynymi osobami upoważnionymi do udzielania sakramentów.
Kapłaństwo w wielu religiach wymaga odpowiedniego przygotowania i określane jest przez różne formy tabu, np. celibat. W religiach uniwersalistycznych kapłani tworzą złożoną strukturę hierarchiczną.
Szamański stan świadomości (w skrócie SSŚ) to taki odmienny stan świadomości, w którym zostaje zachowany pewien procent (5-20) "normalnej" świadomości, albo inaczej mówiąc pozostaje uruchomiony i jest stale obecny, "na drugim planie" metakomunikator. Przykładem może być tutaj świadome śnienie, furia gniewu, którą możesz natychmiast i dowolnie zatrzymać lub przeobrazić w inną energię, czy możliwość chwilowego wyłączenia "tripu" związanego z np. wzięciem LSD, upiciem się, czy działania innego halucynogenu, w celu wykonania jakichś codziennych i powszednich czynności.
Dla zilustrowania subtelnych różnic w tych "stanach zjednoczonych świadomości" możemy posłużyć się przykładem oglądania pasjonującego filmu w kinie. W przypadku pełni normalnej świadomości, siedzisz w kinie, zajadasz popcorn, jesteś świadom ruchów ręki oraz szczęki i widzisz zarówno film, jak i ludzi siedzących przed tobą w fotelach. Jest to dość nietypowa sytuacja widza w kinie, ale zdarza się czasami. Odmienny stan świadomości, jest wtedy, gdy tak się angażujesz w akcję filmu, jakby "wchodząc w nią", że zapominasz o "bożym świecie", o tym że jesteś w kinie i o tym, że zjadłaś już prawie całą torebkę popcornu (a może dwie). Z kolei SSŚ jest wtedy, gdy angażujesz się w akcję filmu, ale jednocześnie jakaś, malutka część ciebie (metakomunikator) wie, że siedzisz na fotelu w kinie, przed tobą i za tobą siedzą ludzie, a ty jesteś świadom, że masz jeszcze dokładnie połowę torebki popcornu.
SSŚ jest najistotniejszym aspektem praktykowania szamanizmu. Kultywowanie i rozwijanie SSŚ jest po prostu bardzo ważne, ponieważ zabezpiecza przed licznymi niebezpieczeństwami jakie mogą wydarzyć się na drodze szamana. Ponadto tylko w odmiennych i szamańskich stanach świadomości istnieje możliwość odbywania podróży do odmiennych światów. Jednak penetrując inne światy w odmiennych stanach świadomości bez rozwiniętego metakomunikatora możemy znaleźć się w trudnym położeniu. Tradycyjny trening i nauka szamana polegała w wielkiej mierze na umiejętnym wchodzeniu w SSŚ. A zatem szamański stan świadomości, to taki odmienny stan świadomości, w którym mamy możliwość (w razie konieczności) świadomie działać, a także w dowolnym momencie go przerwać, zmienić lub zakończyć. W żadnym wypadku nie jest to trans, stan mediumiczny albo wstąpienie ducha, czy bóstwa w ciało, jak to ma miejsce np. w ceremoniach voodoo.
